Γεωργάνας, Τσιτσιρίκης, Βασσάρας
Τα τελευταία χρόνια έχω την
αίσθηση πως έχει γίνει της μόδας η παράδοση. Ίσως γιατί κάποιοι πιστεύουν πως
έχουμε χάσει πράγματα που στ’ αλήθεια αξίζουν, ίσως γιατί κάποιοι άλλοι βλέπουν, πως προς τα εκεί υπάρχει η ευκαιρία
για να αυξήσουν το εισόδημά τους. Προσωπικά πιστεύω πως η παράδοση είναι μια
λέξη μισή. Το άλλο της μισό είναι η παραλαβή και αυτές οι δύο λέξεις ένοιες πρέπει
να πορεύονται χέρι-χέρι στη ζωή μας. Πρέπει να παραλαμβάνουμε πολιτισμό, έθιμα,
γνώση, να τα επεξεργαζόμαστε με την ίδια μας τη ζωή, να βάζουμε το στίγμα μας και στην συνέχεια να το παραδίδουμε με την
σειρά μας στους επόμενους.
Οι μύλοι Βελβεντού ή ο κυλινδρόμυλος είναι μια ιστορία γνήσιας
παράδοσης που ξεκίνησε το 1928 και έφτασε στις μέρες μας προσθέτοντας την δική
τους ιστορία τεχνογνωσία κλπ. Συνεχιστές της προβιομηχανικής
δραστηριότητας των νερόμυλων του
Βελβεντού (διαβάζουμε στα «Μελετήματα» του Αντ. Ζανδέ 35 συνολικά) κυριάρχησαν
μέχρι σήμερα εισάγοντας στη διαδικασία του αλέσματος νέες τεχνολογίες όταν αυτό
κρινόταν απαραίτητο.
Είναι πάρα πολλά πράγματα που
κάθε μέρα τα προσπερνάμε και δυστυχώς δεν δίνουμε τη δέουσα προσοχή. Κάθε μέρα
περνάμε από μπροστά ξέρουμε ότι είναι εκεί αλλά για να δώσουμε την προσοχή που
πρέπει έπρεπε πρώτα να μας λείψει. Το άκουσμα πως ο μύλος θα σταματήσει τη
λειτουργία λόγω συνταξιοδότησης και του
τελευταίου των ιδιοκτητών του, με
ανάγκασε να επισπεύσω μια φωτογράφηση που είχα στα σχέδιά μου ομολογώ από
χρόνια να κάνω. Τη φωτογράφηση του μύλου συνόδευσε και η συνέντευξη – συζήτηση
με έναν από τους τελευταίους ιδιοκτήτες,
τον κ. Γιάννη Βασσάρα. Ελπίζω η δραστηριότητα των μύλων του Βελβεντού να μην
τελειώνει εδώ και να βρεθεί κάποιος συνεχιστής.
Τα χρόνια που ζούμε είναι δύσκολα
όπως ήταν πάντοτε βέβαια αλλά η ζωή δεν σταματά,
η ζωή αγωνίζεται.
Πότε ξεκίνησε την λειτουργία του αυτός ο μύλος;
Αυτός ο μύλος ξεκίνησε το 1928. Ο
παππούς μου – από την πλευρά της μητέρας μου – Ο Γιωργάνας Δημήτριος όταν
επέστρεψε από την Αμερική, αγόρασε το οικόπεδο και έκτισε εκεί το κτίριο που
υπάρχει μέχρι σήμερα. Μέσα εκεί εγκατέστησε τα μηχανήματα του μύλου. Για την
ακρίβεια πρόκειται για δύο μύλους. Οι μύλοι αυτοί κινούνταν από μια
ντιζελομηχανή Grosley Magester 8,5 -9 τόνων που την
φέρανε από την Αγγλία. Η μηχανή αυτή την ημέρα κινούσε του μύλους και το βράδυ
κινούσε μια γεννήτρια που τροφοδοτούσε τον ηλεκτροφωτισμό του Βελβεντού, όπως
σήμερα η Δ.Ε.Η.
Την μηχανή αυτή την μεταφέρανε
από τη γέφυρα μέχρι το χωριό με τα βουβάλια σε δύο κομμάτια. Η οικογένεια Ζανδέ είχε ένα κτήμα κάτω στην περιοχή «Ζανδέ
ράχη» και εκεί όργωναν με τα βουβάλια
γιατί τα χωράφια ήταν πολύ δυνατά. Τα βουβάλια αυτά τραβούσαν μεγάλα κάρα που
έκαναν και μεταφορές, επίσης τραβούσαν και όσα αυτοκίνητα δεν μπορούσαν να
περάσουν από ένα σημείο εκεί που είχε πάντα λάσπες και βάλτωναν, τα βουβάλια
ήταν σαν οδική βοήθεια.
Σήμερα φαντάζομαι δεν υπάρχει αυτή η μηχανή.
Ο μύλος λειτουργούσε έτσι μέχρι
το1963 . Μετά άρχισε να λειτουργεί με νέους ιδιοκτήτες. Τρεις συνέταιροι, εγώ ο
Γιάννης Βασσάρας, ο Μανώλης Γεωργάνας και ο Αντώνης Τσιτσιρίκης
κάναμε ένα σύγχρονο κυλινδρόμυλο.
Λειτουργούσε μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2013 όπου σταμάτησε λόγω της
συνταξιοδότησης μας. Ο μύλος από ντιζελοκίνητος έγινε ηλεκτροκίνητος. Έχει 200
ίππων κινητήρες για να κινούν τα μηχανήματα του μύλου. Ο μύλος λειτουργεί με 3
κυλινδρομηχανές και σύγχρονο εξοπλισμό
μετάδοσης του καρπού, με αναρρόφηση, και η δυναμικότητά του είναι 1250 Kg την ώρα.
Μιλήστε μας για την διαδικασία αλέσματος του σιταριού.
Το σιτάρι στην αρχή πλένεται και
στη συνέχεια στεγνώνει. Έπειτα περνά από τα λεγόμενα «τριέρια», αυτά είναι
βούρτσες που καθαρίζουν το σιτάρι
εξωτερικά. Στη συνέχεια αφού είναι εντελώς στεγνό αρχίζει η διαδικασία του
αλέσματος. Ο μύλος έχει τρία πατώματα, στο υπόγειο υπάρχουν οι κεντρικές
μηχανές που κινούν τις κυλινδρομηχανές. Το σιτάρι ξεκινά από τις
κυλινδρομηχανές από τον πρώτο κύλινδρο (ισόγειο) και στην συνέχεια ανεβαίνει
πάνω στα κόσκινα (όροφος) όπου γίνεται ο διαχωρισμός στο λεγόμενο «πρασίστερ».
Τα κόσκινα έχουν 14 τελάρα από τη μια πλευρά και 14 τελάρα από την άλλη. Το κάθε τελάρο έχει
μέσα από 10 διαμερίσματα, από την πιο ψιλή σίτα μέχρι την πιο χοντρή. Το υλικό κοσκινΙζόταν
και ξανακατέβαινε στον επόμενο κύλινδρο
και ξανανέβαινε πάλι στα κόσκινα. Αυτή η διαδικασία γινόταν εφτά φορές μέχρι
να τελειοποιηθεί.
Ποια ήταν τα προϊόντα που βγάζατε .
Μετά από τη διαδικασία που σας
ανέφερα παραπάνω, στο τέλος βγάζαμε χοντρό πίτουρο που είναι για τα μεγάλα ζώα,
το ψιλό πίτουρο που είναι για γουρούνια, κότες κλπ. kαι
το αλεύρι. Βγάζαμε συνολικά τέσσερα είδη αλευριού, 55άρι , 70άρι, 85άρι κλπ.
Πώς ερμηνεύονται αυτές οι κατηγορίες;
55άρι σημαίνει πώς 55% από μια ποσότητα σιταριού θα είναι αλεύρι και
το υπόλοιπο 45% πίτουρο. Στο 70άρι, 70 με 30 κλπ. Βγάζαμε βέβαια και το ολικής αλέσεως αλλά ο
κόσμος το είχε βαρεθεί και δεν το προτιμούσαν. Στους παλιούς νερόμυλους δεν
υπήρχαν κόσκινα. Το σιτάρι αλεθόταν και ο νοικοκύρης έπαιρνε το αλεσμένο σιτάρι
όπως έβγαινε και το κοσκίνιζε μόνος του στο σπίτι, δουλειά που έκαναν συνήθως οι
γυναίκες. Ήταν αναμενόμενο τόσα χρόνια που έτρωγαν ολικής αλέσεως να το
βαρεθούν και να προτιμούν κάτι άλλο.
Προσωπικά έχω ακούσει πολύ καλά λόγια για την ποιότητα των προϊόντων σας. Πού οφείλεται η καλή ποιότητα τους;
Πρώτα από όλα στην καλή ποιότητα
της πρώτης ύλης. Επίσης οι «Μύλοι Βελβεντού» έχουν πολύ καλές εγκαταστάσεις
αποθήκευσης και διατήρησης σιτηρών και αλεύρων που μεγιστοποιούν την ποιότητα . Απέναντι από τον Άγιο
Χαράλαμπο σε έκταση 3.500 τ.μ. υπάρχουν οι αποθήκες και τα σιλό του Μύλου. Η
χωρητικότητα τους είναι 1800 τόνων
σιτηρών. Στις εγκαταστάσεις υπάρχουν, γραφεία, γεφυροπλάστιγγα 60 τόνων,
σύγχρονα μηχανήματα φορτοεκφόρτωσης, προκαθαριστήρια, και μηχανήματα για τον
αερισμό του σιταριού. Το ζητούμενο είναι να διατηρηθεί το σιτάρι όλο το χρόνο
σε κανονική θερμοκρασία για να παραχθεί όσο το δυνατό καλύτερης ποιότητας
αλεύρων.
Εκτός από τον μύλο είχαμε μηχάνημα
που άλεθε και γιαρμάδες, σφυρόμυλος λεγόταν και ήταν ξεχωριστά από τον μύλο.
Αλέθαμε καλαμπόκι, κριθάρι, βρίζα, και στάρι για τα ζώα. Βγάζαμε τροφή για τα
ζώα και είχαμε τρία κόσκινα χοντρό μεσαίο και πιο λεπτό.
Ο μύλος λειτουργούσε αδιάλειπτα από τότε που ξεκίνησε;
Ο μύλος λειτουργούσε συνέχεια
έκτος από ένα διάστημα 2-3 χρόνων κατά τον εμφύλιο. Οι αντάρτες σκότωσαν τον
πατέρα μου μαζί με τον μηχανικό που είχε στον μύλο και έτσι σταμάτησε η
λειτουργία του. Ξαναξεκίνησε το 1953
μόλις τελείωσε ο εμφύλιος.
Η αλλαγή όμως από ντιζελοκίνητος σε ηλεκτροκίνητος έγινε το 1963;
Όταν αποφασίσαμε να τον
εκσυγχρονίσουμε και να τον κάνουμε από απλό μύλο σε κυλινδρόμυλο έπρεπε να
αλλάξουμε και την ντιζελομηχανή. Η Ντιζελομηχανή έδινε κίνηση μόνο από έναν
ιμάντα. Ο κυλινδρόμυλος λειτουργεί με αρκετά μηχανήματα που έχουν διάφορους
άξονες και χρειάζονται κίνηση ο καθένας
χωριστά έτσι γυρίσαμε στην
ηλεκτροκίνηση.
Αυτοί που δουλεύατε τον μύλο κάνατε συγκεκριμένη δουλειά ή όλοι κάνατε τα πάντα;
Εγώ σαν νεότερος που ήμουν 24άρων
χρονών τότε έκανα τις εξωτερικές δουλείες με το αυτοκίνητο γιατί ήταν και οι
πιο βαριές. Φορτώναμε σιτάρια και παραδίδαμε αλεύρι και πίτουρο. Το καλοκαίρι
οι θερμοκρασίες ήταν 40-45 βαθμούς και το αυτοκίνητο είχε έναν καλό μουσαμά για
σκέπαστρο, γιατί το αλεύρι είναι ευπαθές και πρέπει να προστατεύεται καλά .
Φανταστείτε πόσο έφτανε η θερμοκρασία μέσα στην καρότσα όπου φορτώναμε και
ξεφορτώναμε. Ούτε κρύο νερό να πιούμε είχαμε ούτε τα αυτοκίνητα είχαν
κλιματισμό όπως σήμερα.
Την συντήρηση των μηχανημάτων ποιος την έκανε;
Όλες τις δουλειές μόνοι μας τις
κάναμε και τα χαρτιά και την συντήρηση και όλα. Στην συντήρηση να φανταστείτε ο
μύλος έχει 280 γρασαδοράκια χώρια πόσα ρουλεμάν τα οποία δεν είχαν
γρασαδοράκια. Έπρεπε να τα βγάλεις να τα
γρασάρεις και να τα ξανατοποθετήσεις . Οπότε είχαμε και όλα τα
απαραίτητα εργαλεία για την συντήρηση των μηχανημάτων, ένα μικρό συνεργείο. Κρατούσαμε
βέβαια και όλα τα απαραίτητα ανταλλακτικά για την συντήρηση του μύλου. Όλη μας
η ζωή ήταν ο μύλος
Από όσο ξέρω εσείς γεννηθήκατε μέσα στον μύλο.
Πραγματικά εγώ γεννήθηκα μέσα σε
αυτό το κτίριο στον πάνω όροφο το 1940, γιατί η οικογένεια μου ζούσε σε αυτό το
κτήριο. Στον πάνω όροφο υπήρχαν δύο δωμάτια και μία κουζίνα. Το 1947 ήρθαν μια
νύχτα οι αντάρτες και σκότωσαν τον
πατέρα μου, εγώ και η μάνα μου κατεβήκαμε
από την σκάλα και βγήκαμε από ένα μικρό παράθυρο στο σπίτι του γείτονα
του Γιώργου Πιστώλα και έτσι σωθήκαμε. Έπειτα πήγα και ζούσα με τον θείο μου,
τότε ήμουν μόνο 7 χρονών.
Υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος λόγος για να την καταστροφή αυτή;
Ο πατέρας μου από όσο γνωρίζω
τους έδινε και αλεύρι και σιτάρι. Αλλά τους σκότωσαν. Είχε ακουστεί πως είχε
έρθει απόσπασμα από την Θεσσαλονίκη για
να σκοτώσουν τον Τιμολέων Νάνο που
δούλευε σαν μηχανικός στον μύλο αλλά τους σκότωσαν και τους δύο. Κανείς δεν
μπορεί να ξέρει την αλήθεια. Μετά από μερικά χρόνια τον επισκευάσαμε και τον
λειτουργήσαμε ξανά γιατί είχαν πάρει και κάποια εργαλεία από μέσα που
χρειάζονταν.
Μέχρι πού κάνατε διανομές στην περιοχή;
Πηγαίναμε Καστοριά, Πτολεμαΐδα,
Έδεσσα , Βέροια, και όλο το νομό Κοζάνης. Παλιότερα δεν πηγαίναμε στους
φούρνους, εκεί πήγαιναν οι μεγάλοι
μύλοι. Εμείς οι μικρότεροι πηγαίναμε και μαζεύαμε τα σιτάρια από τα σπίτια, τα
ζυγίζαμε πέρναμε και κενά τσουβάλια και
έπειτα παραδίδαμε αλεύρι και πίτουρο. Κάποιοι μας πλήρωναν με χρήματα και
κάποιοι με δικαίωμα, ένα ποσοστό του σιταριού που εμείς μετά το πουλούσαμε σε
μεγαλύτερους μύλους στην Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα για να βγάλουμε τα έξοδα. Δευτέρα
και Πέμπτη πηγαίναμε Βαθύλακο, Μεσιανή Ροδίτη, Λεύκαρα, Τρίτη και Παρασκευή
Πτελιά Οινόη, Τετάρτη Βαθύλακο Αμυγδαλιά, Πύργο, Σταυρωτή και το Σάββατο στο
Βελβεντό. Αυτό γινόταν κάθε εβδομάδα.
Σε κάποια χωριά υπήρχε ένας
έμπιστος του χωριού σαν αντιπρόσωπος. Σε αυτόν έλεγαν οι χωριανοί την
παραγγελία τους και αυτός κανόνιζε μαζί μας, γιατί αυτοί είχαν δουλειές στα
χωράφια. Ζυγίζαμε το σιτάρι επί τόπου μαρκάραμε τα κενά τσουβάλια που μας
έδιναν και κόβαμε αποδείξεις, μία για τον πελάτη και μία για εμάς με τον ίδιο
αριθμό για να ξέρουμε ποιανού είναι τι και έτσι ξεχωρίζαμε τις παραγγελίες.
Έπρεπε να φορτώνουμε το φορτηγό με την σειρά όπως θα ήταν το δρομολόγιο – όπως
κάνει ο ταχυδρόμος με τα γράμματα - γιατί αλλιώς δεν μπορούσαμε να βγάλουμε
άκρη . Από τα διπλανά χωριά Πλατανόρευμα κλπ. ερχόταν και με τα δικά τους
τρακτέρ με μεγάλες καρότσες, πιο παλιά και με τα κάρα. Από τα Ίμερα ερχόταν με
τα ζώα μέσα από το ποτάμι από τον πόρο.
Η σχέση σας με τον κόσμο από τα χωριά πώς ήταν;
Η σχέση μας ήταν πάρα πολύ καλή,
ακόμα και σήμερα αν πάω κάπου με φωνάζουν αν με δουν για να με κεράσουν. Τότε
αναγκαζόμασταν να πίνουμε και δέκα καφέδες την ημέρα γιατί οι νοικοκυρές
παρεξηγούνταν αν δεν μας κερνούσαν. Το
θεωρούσαν προσβολή. Έχω πιει τόσους πολλούς καφέδες που από τότε που ανέλαβε ο
Νίκος το φορτηγό δεν τον ξαναέβαλα στο στόμα μου. Κάναμε και γλέντια όμως στα
χωριά αυτά. Μόλις τελειώναμε τη δουλειά μαζευόμασταν
σε κάποιο σπίτι με όργανα λύρες,
τζαμπουράδες κλπ. και γλεντούσαμε. Εδώ στο Βελβεντό δεν προλαβαίναμε να
γλεντήσουμε γιατί δουλεύαμε πολλές ώρες. ‘Όλη την εβδομάδα δουλεύαμε και την Κυριακή κάναμε
συντήρηση τα μηχανήματα.
Θυμάστε κάποια περίεργη ιστορία
από τον μύλο;
Όταν ξεκινήσαμε τον μύλο στο
Βελβεντό δεν υπήρχαν πολλά αυτοκίνητα, ήταν αλλά δυο τρία. Με το φορτηγό μας
πήγαινα την προίκα στους γάμους από γνωστούς και φίλους. Μεταφέραμε τον κόσμο στο
μοναστήρι της Αγίας Τριάδας και στα πανηγύρια. Μαζευόμασταν δέκα δεκαπέντε
άτομα, μερικοί μπροστά και οι υπόλοιποι στην καρότσα και πηγαίναμε και
γλεντούσαμε. Θυμάμαι όταν έγινε ο δρόμος
για το Δάσκιο, μετά που έγινε το φράγμα είχα πάει για να ξεφορτώσω αλεύρια και
στο γυρισμό σταμάτησα στο Πολύφυτο για να δω κάποιους φίλους. Ακούω πίσω από την καρότσα φασαρία , είχαν ανέβει κάποια παιδιά από το
Δάσκιο για «να πάρουν την καβάλα» όπως έλεγαν τότε δηλαδή να κάνουν βόλτα.
Εξυπηρετούσαμε και πολύ κόσμο από
τα χωριά απέναντι από το ποτάμι που έρχονταν για ψώνια στο Βελβεντό. Ερχόταν
από Πετρανά, Πτελιά, Οινόη, Μεσιανή, Ροδίτη, Λεύκαρα, Βαθύλακο, Αμυγδαλιά, κλπ.
Τους έφερνα στο Βελβεντό και αγόραζαν σόμπες από τους Καντρατζήδες γιατί έκαναν
καλές και φθηνές σόμπες, αλλά και αλάτι. Ήταν ο Νίκος ο Καραγιάννης που είχε ένα μικρό μύλο και έσπαζε
αλάτι. Επίσης έφερνα τα σαμάρια από τα ζώα τους για να τα επισκευάσουν οι
σαμαράδες ή να αγοράσουν καινούρια γιατί είχαμε καλούς μαστόρους στο Βελβεντό.
Εγώ μετά το 1980 σταμάτησα να πάω με το φορτηγό γιατί μετά ανέλαβε ο Νίκος ο
γιος του Αντώνη του Τσιτσιρίκη.
Υπήρχε μια περίοδος έξι με εφτά
χρόνια που το ρεύμα δεν μας έφτανε σαν χώρα και
αγοράζαμε ρεύμα από γειτονικές χώρες έτσι μας ανάγκαζαν να δουλεύουμε τα
βράδια όταν έσβηναν τα φώτα στα σπίτια. Όταν σταμάτησε αυτό να γίνεται και
ξαναδουλεύαμε μέρα οι γείτονες παραπονιόταν γιατί δεν μπορούσαν να κοιμηθούν τα
βράδια, είχαν συνηθίσει τον ήχο και τους κακοφαίνονταν. Ο ήχος από τον
κυλινδρόμυλο ήταν πολύ γλυκός και σε νανούριζε.
Πόσα άτομα εργάζονταν στον μύλο;
Εκτός από εμάς τους τρεις που
ήμασταν τα αφεντικά είχαμε και άλλους τέσσερις
εργαζόμενους, τα καλοκαίρια και τις γιορτές παίρναμε και άλλους δύο.
Συνήθως τρία άτομα ήταν στον μύλο και οι άλλοι τρεις έκαναν την διανομή. Από
τον μύλο έχουν περάσει αρκετοί εργαζόμενοι βελβεντινοί. Πολλοί έχουν πάρει και
σύνταξη από εδώ. Θυμάμαι τώρα κάποια ονόματα όπως : Τάκης Σιώντας, Γιάννης
Σόκουτης, Γιώργος Κανταρτζής, Πλούταρχος
Ζαρούχας, Γιώργος Στεφανόπουλος, Αποστόλης Ματόπουλος, Τάκης Γκίκας, Σάκης
Παπαγόρας, Κώστας Μύρου, Αντώνης Ζαρούχας, Τσίμος Παπαμάρκος, Γιάννης Γκράσας,
Τάκης Καραβαγγέλας, Περικλής Καραβαγγέλας και πολλοί άλλοι που τώρα δεν
θυμάμαι. Κάποιοι δούλευαν μόνο για δυο – τρεις μήνες το καλοκαίρι και κάποιοι
άλλοι όλο τον χρόνο.
Τι θα μπορούσαμε να πούμε για να κλείσουμε την κουβέντα μας;
Τι να πούμε; Εβδομήντα τέσσερα
χρόνια μέσα σ’ αυτόν τον μύλο, και τώρα που βγήκα στη σύνταξη πάλι δεν μπορώ να
ξεφύγω. Βγαίνω για καφέ στο καφενείο περνάω από μπροστά, πάω για ψώνια περνάω
από μπροστά, είναι στον δρόμο μου, ρίχνω καμιά ματιά. Από τον μύλο δεν μπορώ να
ξεφύγω είναι στον δρόμο μου και στην καρδιά μου.
